نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسندگان
1 مربی پژوهش، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران
2 استادیار پژوهش، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران
3 کارشناس بازرسی کار، اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی شهرستان میانه
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
This research was done in forests under the Shafaroud Forest Company in Guilan province of I.R. Iran during 2006 to 2010, using questionnaires and incident report forms. Results showed that incidence of accidents increased from 2006 to 2008 (45.29 cases per thousand) and decreased from 2009 to 2010 (25.71 cases per thousand). The Lowest and the highest values of the accident coefficient were 11 (2010) and 20 (2008) cases per million, respectively. The percentage of accident incident locations at central, Shafaroud, Shanderman, lowlands and Asalem sites were 46, 27, 13, 7 and 7, respectively. The greatest job accidents at forest logging units, related to drivers, chainsaw worker, and chokeman, at support service units related to welder and mechanic, and at restoration and development units related to forest guard. Results showed that main causes of the events are due to striking different things (43%), accidents (22%), falling (12%), falling from high object (10%), high extent stress and action (9%) and other factors (4%). Some of the organs are subject to more risks than the others, including hand, eye, face, back, spinal column and leg (41, 21, 19, 18 and 15 cases, respectively). Application of personal protective equipments as main safety effort and standard machinery and working equipments in order to prevent accidents, can reduce injuries and provide safe conditions for workers.
کلیدواژه‌ها [English]
فصلنامة علمی - پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
جلد 21 شمارة 2، صفحة 356-344، (1392)
بررسی سوانح انسانی ناشی از عملیات بهره‌برداری در شرکت سهامی جنگل شفارود طی سالهای 1385 تا 1389
محمدباقر خدایی1*، علی اقتصادی2 و ابراهیم برانی3
1*- نویسنده مسئول، مربی پژوهش، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران. پست‌الکترونیک: khodai@rifr-ac.ir
2- استادیار پژوهش، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران
3- کارشناس بازرسی کار، اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی شهرستان میانه
تاریخ دریافت: 28/6/91 تاریخ پذیرش: 20/1/92
چکیده
این تحقیق در جنگل‌های تحت پوشش شرکت جنگل شفارود طی سال85 تا 89 با استفاده از برگهای تکمیل شده و فرم گزارش حادثه، مورد مطالعه قرارگرفت. نتایج تحقیق در طی دوره مورد مطالعه نشان داد که شیوع حوادث از سال 1385 تا 1387 با سیر صعودی که اوج آن در سال1387 با 29/45 مورد در هزار بوده، از سال 1388 تا پایان سال 1389 سیر نزولی طی نموده به 71/25 مورد در هزار کاهش یافت. کمترین ضریب حادثه مربوط به سال 89 تقریباً با 11 حادثه در یک میلیون ساعت کار و بیشترین حادثه مربوط به سال 87 یعنی 20 حادثه در یک میلیون ساعت کار بود. بررسی محل‌های وقوع حادثه نشان داد که 46 درصد حادثه درحوزه مرکزی و 27 درصد در حوزه شفارود، 13 درصد در حوزه شاندرمن، 7 درصد در حوزه جلگه‌ای و 7 درصد در حوزه اسالم بود. بیشترین شغل مورد حادثه در واحد بهره‌برداری جنگل به‌ترتیب شامل رانندگان، اره موتورچی و چوکربند و در واحدهای خدمات پشتیبانی شامل جوشکار و مکانیک و در واحدهای احیاء و توسعه شامل قرقبان بود. بررسی نتایج علل حادثه نشان داد که 43 درصد از حوادث در اثر ضربه خوردن با وسایل مختلف و 22 درصد ناشی از تصادم و 12 درصد در اثر افتادن و10 درصد در اثر سقوط از بلندی و 9 درصد بر اثر فشار و تقلای بیش از حد و بقیه عوامل سهم کمتری را به خود اختصاص دادند. بعضی از اعضای بدن نسبت به سایر اعضا بیشتر در معرض خطر قرارداشتند که شامل دست، چشم، صورت، کمر و ستون فقرات و پا به‌ترتیب 41 و 21 و 19 و 18 و 15 مورد بوده است. به‌منظور پیشگیری از حوادث، بکارگیری لوازم حفاظت فردی وهمچنین استفاده از ماشین‌آلات و ابزار کار استاندارد، به‌عنوان اقدام اساسی ایمنی باعث کاهش جراحات و تأمین شرایط ایمن برای کارگران خواهدشد.
واژه‌های کلیدی: ضریب حادثه، پرسشنامه، گزارش حادثه، شغل، علل حادثه، اعضای بدن
مقدمه
همه ساله حوادث گوناگونی در بخش مختلف تولیدی روی می‌دهد و خسارتهای جانی و مالی متعددی به بار می‌آید. به‌منظور پیشگیری از وقوع حوادث، ابتدا باید علل حوادث را بررسی و پردازش نمود تا از تکرار حوادث مشابه جلوگیری گردد. یکی از وظایف مدیران در کنار تولید کالا یا خدمات به حداقل رساندن حوادث، رعایت مسایل زیست محیطی، توجه به مسئولیت‌های اجتماعی و پرورش منابع انسانی است. تولید و عملیات مربوط به آن نیازمند الزامات و پیش نیازهایی است که یکی از آنها ایمنی کارکردن و مدیریت بر فرایند روانی و اجتماعی علل حوادث است. مدیریت بر فرایند حوادث یعنی بررسی علل حوادث در هنگام کار و انجام اقدامات پیشگیرانه است. با مدیریت صحیح بر حوادث می‌توان روشهایی را به کار برد که هزینه‌های اقتصادی حوادث را به حداقل ممکن برساند. یکی از راههای مهم جلوگیری از حوادث تقویت فرهنگ ایمنی در محیط کار است.
Alhani et al., 2009)) در تحقیقی تحت عنوان بررسی اپیدمیولوژیک حوادث هنگام کار در شهرستان سمنان (81-85) نشان دادند که بیشترین میزان حوادث هنگام کار در بین جوانان 20-24 سال مرد و متأهلین با 8/3 هزار بوده است و بیشترین عامل بروز حوادث، عوامل فردی، خستگی، چند شغله بودن و 53 درصد حوادث در ساعات7 تا 10 صبح رخ داده‌اند.
Tajik & Adle, 2001)) در تحقیقی تحت عنوان بررسی نقش بازرسی ایمنی (S.A) در پیشگیری از حوادث ناشی از کار در کارخانه آجر ماشینی ساز مایه (واقع در اطراف تهران) نشان دادند در سالن تولید کارخانه در سال 68 بیشترین ضریب تکرار حادثه 43 مورد و میزان شیوع حادثه 447 مورد در هزار بود. در سال 72 حداقل ضریب تکرار حادثه 5/2 مورد و میزان شیوع 27 در هزار بوده است، ضمنا حداقل شدت حادثه 7 (روز کاری تلف شده) و نسبت حادثه 6/2 درصد بود. در سال 68 حداکثر شدت حادثه 364 (روز کاری تلف شده) و نسبت حادثه 45 درصد بود.
(Khodabandeh shahrki, 2001) در بررسی مقایسه‌ای شیوع حوادث ناشی از کار در کارگران زغال‌سنگ استان کرمان در طی سالهای 1369 و 1379 نشان داد که در سال 1369 شیوع حوادث 4/66 و در سال 1379،4/7 بوده است. بیشترین گروه سنی حادثه دیده در سال 1369 سنین 29-20 سال و در سال 1379، 30-39 سال بود، از نظر علل حادثه در سال 69 در معدن پایدانا بیشترین علت حادثه در کارگران ریزش و ماندن زیر آوار (22/53) و سایر علل که شامل حوادث ناشی از ابزار مکانیکی– دستی و غیره3/87 درصد بود. و در معدن باب نیزو سقوط اشیاء 61/4 درصد و در معدن هجدک 45/45 درصد برخورد، همکار؟ 14/5 درصد ریزش و ماندن زیر آوار بود. و در سال 1379 در معادن پابدانا و باب نیزو برخورد از بیشترین علل حادثه به‌ترتیب 44/49 و 20/7درصد و در معدن هجک 18/37 مربوط به سایر علل و همکار 26/6درصد مربوط به سقوط بوده است. از نظر محل حادثه بیشترین بروز حادثه در سال 1369 و 1379 در قسمت استخراج و آماده سازی بود. ضریب حادثه در سال 69 نشان داد که در مدت یکسال در مقابل یک میلیون ساعت کار تعداد 41 حادثه در پابدانا و 16 حادثه در باب نیزو رخ داده و در 1379 در پابدانا 8/04 و در همکار 2/02 بوده. شدت حادثه در سال 69 نشان داد به‌ازای هر یک هزار ساعت کار انجام شده به طور متوسط در معدن پابدانا 187 روز و در معدن باب نیزو 99 روز تلف شده است و در سال 1379 در معادن پابدانا، همکار، هجدک و باب نیزو به‌ترتیب 58 روز، 23 روز و 10 روز بوده است.
(Halvani et al., 2010)در تحقیقی دیگر تحت عنوان بررسی علل حوادث ناشی از کار در کارگاههای تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی استان یزد در سال 1384، نشان دادند که بیشترین تعداد حادثه مربوط به شهرستان یزد بوده (2/41 درصد) و همچنین میانگین سنی حادثه‌دیدگان نیز 5/29 سال می‌باشد و بیشترین علت حوادث سقوط (8/20 درصد) بوده و بیشترین عضو حادثه‌دیده انگشتان دست با 5/31 درصد می‌باشند.
Malek et al., 2009)) در بررسی الگوی حوادث ناشی از کار در معدن کاران ایرانی در فاصله سالهای 88-1382 در معادن ایران، سن، سابقه حادثه شغلی، منطقه آناتومیکی آسیب و الگوی حادثه شغلی در کارگران را مورد تحلیل توصیفی قرار دادند. طبق نتایج به‌دست آمده پیچ‌خوردگی و کوفتگی شایعترین الگوی آسیب بود، که شکستگی پس از آن آسیب‌ها قرار داشت. تفکیک الگوی آسیب در گروه‌های سنی 10 ساله به طور توصیفی اختلاف چشمگیری را نشان نداد و این اختلاف از الگوی معنی‌داری پیروی نمی‌کرد.
Pursamany, 2000)) در بررسی اثرات صدمات ناشی از حوادث کار بر عملکرد تولید شرکت فولاد مبارکه، نشان داد که از بین ۸۷۷۹ مورد حادثه، علت ۶۹۰۰ مورد حادثه بی احتیاطی کار بوده، ۱۱۰۰ مورد فقدان اطلاعات در مورد کار با دستگاه و ۷۷۹ مورد مربوط به وسایل بی حفاظ بوده است.
(Igor Potočnik et al., 2009)در بررسی تجزیه و تحلیل شدت تصادفات در عملیات جنگل در جنگل‌های ایالت اسلوونیایی در دوره 1990-2005. از مجموع 846 حادثه مورد بررسی، بیشترین حادثه در قطع 68 درصد و 20 روز از دست رفته، و کمترین آن در طول چوبکشی 24 درصد و 19 روز از دست داده رخ داده است. بیشترین صدمات مستقیم ناشی از تماس با قسمتهای مختلف درخت 60 درصد و 20 روز از دست داده، با سطح سنگهاوصخره ها24 درصد و 21 روز از دست رفته و قدرت ناشی از دید تنها 6 درصد از حوادث با 17 روز از دست داده را شامل می‌شود. کوفتگی شایعترین آسیب در حوادث ناشی از کار بود، سکته مغزی 56 درصد، زخم باز 19 درصد و رگ به رگ شدن یا فشار عضلانی 11 درصد، شدت جراحات اندام 5/20 روز و صدمات صورت 6/11 روز از دست داده را نشان می‌دهد.
(Klun & Medved, 2007)در تحقیقی تحت عنوانحوادث کشنده در جنگل در برخی از کشورهای اروپایی ضمن مقایسه تصادفات منجر به مرگ در کار حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای در طی سالهای1980 - 2004 با دوره‌های 5 ساله نشان دادند که آلمان، فنلاند، سوئد و کرواسی کمترین ضریب حادثه در هر 000،000,1 متر مکعب ناخالص از نظر مقدار برداشت را داشته‌اند و بالاترین ضریب حادثه (9.52) در کار غیرحرفه‌ای اسلوونی در طول دوره 1990-1994، کمترین (0.03) در کار حرفه ای در سوئد (2000-2004) و فنلاند (1995-1999) بود. در آخرین دوره (2000-2004)، بیشترین تعداد حوادث منجر به مرگ در کار حرفه ای در سوئیس 1 ثبت شده بود. از سوی دیگر در کار غیرحرفه‌ای ، بیشترین تعداد مرگ و میر ضریب حادثه در اسلوونی (27/7) رخ داده است، که تقریبا پنج بار اتریش و سوئیس است. با این حال، در همه کشورها روند رو به پایین از ضریب حادثه منجر به مرگ شده است و می‌توان اشاره کرد که سوئد موفق‌ترین کشور است. در سوئیس و اتریش، ضریب حادثه به نصف کاهش یافته است، درحالی‌که در اسلوونی هیچ پیشرفتی مشاهده نشده است.
(Wilhelmson et al.,2005) در تحقیقی تحت عنوان عوارض بهداشت عمومی از حوادث در کار جنگلداری خود اشتغالی (صاحبان جنگل‌های غیر صنعتی خصوصی)؛ سوابق جراحت 485 نفر در بیمارستان مدیریت حوادثUmeå مراقبت‌های پزشکی طی سالهای 1996 تا 2001 را به دلیل صدمات در طول کار جنگلداری خود اشتغالی جمع‌آوری کردند؛ نتایج بدست‌آمده نشان داد که در طول آن دوره، با توجه به جراحت، 29 درصد در مرخصی استعلاجی و 42درصد علائم مداوم؟ داشتند،. به طور متوسط هر صدمه منجر به 13 روز استفاده از مرخصی استعلاجی و 24 ساعت مراقبت بوده است.
Axelsson, 1998)) در تحقیقی تحت عنوان بررسی اثر مکانیزاسیون بر ایمنی و بهداشت شغلیعملیات بهره‌برداری جنگلها در سوئد با استفاده از اطلاعات حوادث اپراتورهای اره برقی و اپراتورهای دستگاه نشان داد که در سال 1990 ضریب شدت حادثه 63 و 17 بود، که نشان‌دهنده کاهش خطر 73 درصد مکانیزاسیون در مقایسه با روش‌های مبتنی بر اره برقی بوده است (بین سالهای 1970 و 1990).
مواد و روش‌ها
منطقه مورد مطالعه
در سال 1352 به‌منظور تأسیس صنعت چوب و کاغذ در کشور با مشارکت وزارت کشاورزی و منابع طبیعی وقت و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، شرکت صنایع چوب و کاغذ ایران (چوکا) شامل دو بخش جنگل و صنعت در استان گیلان تأسیس گردید و در سال 1365 به دلیل تخصصی شدن کارها و بر اساس مصوبه هیئت وزیران، بخش جنگل از صنعت منفک و تحت عنوان شرکت سهامی جنگل شفارود آغاز به فعالیت نمود.
مساحت جنگل‌های تحت پوشش شرکت جنگل شفارود در حال حاضر حدود 135 هزار هکتار و در قالب 73 فقره طرح جامع جنگلداری می‌باشد که سطحی معادل 24 درصد از جنگل‌های استان گیلان را شامل می‌شود. حفظ، احیاء، توسعه و بهره‌برداری از جنگلها با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی و با در نظر گرفتن اصل بهره‌برداری مستمر از جنگل‌های تحت پوشش، تهیه و اجرای طرح‌های جامع جنگلداری، احداث هزاران کیلومتر شبکه راههای ارتباطی به‌منظور دستیابی به منابع جنگلی، انجام عملیات جنگل‌کاری و احیایی؛ و نهایتاً بهره‌برداری صحیح و اصولی از جنگل‌های تحت پوشش با هدف استمرار برداشت و افزایش تولید چوب و تأمین بخشی از نیاز صنایع سلولزی کشور از مهمترین وظایف شرکت محسوب می‌گردد (سایت شرکت شفارود).
از محصولات عمده شرکت می‌توان انواع چوبآلات صنعتی از درجات و گونه‌های مختلف شامل موارد زیر را نام برد: 1- انواع گرده بینه‌های صنعتی 2- چوبآلات تبدیلی نظیر الوار، تراورس، تخته و ... 3- کاتین و هیزم4- تیری و تونلی5- چوب خمیر کاغذ.
در این تحقیق اطلاعات ثبت شده از 165 حوادث رخداده از سال 85 تا 89 برابر برگهای فرم گزارش تکمیل شده حادثه مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حوادث بعد از طبقه‌بندی و تفکیک آنها از نظر محل حادثه و علت حادثه و نوع عضو حادثه دیده و شغل افراد حادثه دیده و ساعت کاری مورد تجریه و تحلیل قرار گرفت.
بررسی علل حوادث ناشی از کار، بسیار پیچیده می‌باشد. برای مدیریت بر حوادث باید علل آن را دسته‌بندی کرد که در این زمینه دو دسته علل را می‌توان برای حوادث برشمرد:
الف) دلایل مستقیم همانند انواع سوختگی، برخورد با مانع، سرخوردن، سقوط از ارتفاع و ...
ب) دلایل غیرمستقیم همانند مشکلات خانوادگی و شخصی، خستگی مفرط، عدم رضایت شغلی، سروصدای زیاد، آهنگ نامتعادل انجام کار، روابط انسانی نامتعادل در محیط کار و ... (Zahedi, 1997).
در این تحقیق علل مستقیم حادثه به شرح زیر طبقه‌بندی شده است:
1- ضربه خوردن با یک وسیله: حادثه‌ایست که در آن کارگر به طور غیرمنتظره از ناحیه یک شی یا ماده متحرک، مورد ضربه قرار می‌گیرد و تصادم با یک وسیله نقلیه، رفتن انگشت زیر ضربه چکش، رفتن یک شیء خارجی در چشم، ریزش سنگ در برخورد با کارگر.
2- تصادم: حادثه‌ایست که در آن همیشه یک کارگر در ضمن انجام حرکتی با یک شیء یا ماده برخورد می‌کند (توجه نمائید در اینجا کارگر در حال حرکت است).
3- گرفتار شدن (گیر کردن) در، روی، بین، مثال: هنگامی که پای یک کارگر بین چند تخته شکسته کف کارگاه گیر نماید.
4- سقوط از بلندی: بسیاری از سقوط‌ها، در ضمن افتادن از سطحی بلند به سطحی پایین‌تر رخ می‌دهد، برای مثال: سقوط از داربست، سقوط از پله.
5- افتادن: حوادث دربرگیرنده افتادن، آنهایی هستند که مرتبط با لغزیدن، سرخوردن، خالی شدن زیرپا و افتادن ناگهانی در سطح هم‌تراز می‌باشد.
6- فشار یا تقلای بیش از حد: کارگران به هنگام حمل کردن، کشیدن، هول دادن اشیاء یا مواد، بدن خود را متحمل فشار یا تقلایی بیش از توانایی‌های جسمانی می‌نمایند.
7- تماس الکتریکی: صدمه‌ای از این نوع در نتیجه تماس با جریان برق یا هر دستگاه یا تجهیزات برق‌دار، به وجود می‌آید.
8- سوختگی: شرایطی است که در نتیجه تماس بخشی از بدن با یک جرقه، شعله باز، یا ماده و سطح داغ ایجاد می‌شود.
تعریف ضریب تکرار حادثه: Frequency Rate (F.r)
تعداد حوادث اتفاق افتاده در مدت یک سال در یک کارگاه را به‌ازای یک میلیون ساعت کار ضریب تکرار حادثه می‌نامند؛ و هر چه این ضریب بیشتر باشد تعداد حوادث بالاتر خواهد بود
1000000 x تعداد حوادث
= ----------------------------------------- ضریب تکرارحادثه
جمع کل ساعت کارگران در یکسال
تعریف ضریب شدت حادثه: (S.r) Severity rate
تعداد روزهای تلف شده در اثر حوادث اتفاق افتاده در طول یک سال در یک کارگاه به‌ازای یک میلیون ساعت کار را ضریب شدت حادثه می‌نامند.
1000000 x تعداد حوادث
= ----------------------------------------- ضریب تکرارحادثه
جمع کل ساعت کارگران در یکسال
ضریب شیوع حادثه
این ضریب تعداد کل حوادث را نسبت به تعداد کارگران می‌سنجد.
1000 x تعداد حوادث در یک سال
= ----------------------------------------- ضریب شیوع حوادث
متوسط تعداد کارگران در یکسال
بالا بودن هر یک از سه ضرایب فوق نشانگر وضعیت بد ایمنی است.
نتایج
برای تحقیق در مورد حوادث، داشتن یک سیستم ثبت و مستند سازی خوب، ضرورت دارد. این سیستم باید به گونه‌ای عمل نماید که حقایق اساسی در مورد یک حادثه به سرعت، و بدون نقص و هم شکل ثبت گردد. کار تحقیق و تحلیل در مورد تمامی حوادثی که منجر به از دست رفتن یک روز کاری یا ایجاد صدمات از کار شده منجر می‌شوند مورد تحقیق قرار گیرند، به‌ویژه حوادثی که به کرات در یک منطقه کاری یا عملیاتی به وقوع می‌پیوندند، یا اینکه دسته خاصی از این گونه حوادث، که فراوانی بالایی داشته باشد.
ضریب حادثه در جدول1 نشان‌هنده این است که در ازای یک میلیون ساعت کار چند حادثه رخ داده است. همانطور که در جدول فوق مشاهده می‌کنید کمترین ضریب حادثه مربوط به سال 89 تقریباً 11 حادثه در یک میلیون ساعت کار می‌باشد و بیشترین حادثه مربوط به سال 87 یعنی 20 حادثه در یک میلیون ساعت کار می‌باشد، این در حالیست که بیشترین تعداد نیرو کار مربوط به سال 85 و کمترین آن مربوط به سال 89 می‌باشد.
نتایج نشان داد که شیوع حوادث از سال 1385 سیر صعودی به خود می‌گیرد که اوج آن در سال1387 با 29/45 مورد در هزار و از سال 1388 سیر نزولی طی نموده، که در سال 1389 به 71/25 مورد در هزار کاهش می‌یابد.
جدول1- ضریب حوادث در شرکت سهامی جنگل شفارود در طی دوره مورد مطالعه
|
ضریب شیوع حادثه |
ضریب حادثه |
تعداد حاثه |
تعداد پرسنل بهره‌برداری |
تعداد پرسنل |
سال |
|
91/41 |
06/18 |
43 |
700 |
1026 |
1385 |
|
96/42 |
26/18 |
40 |
620 |
931 |
1386 |
|
29/45 |
72/19 |
39 |
600 |
861 |
1387 |
|
48/29 |
75/12 |
24 |
550 |
814 |
1388 |
|
71/25 |
96/10 |
19 |
550 |
739 |
1389 |
جدول2- علت حوادث در شرکت سهامی جنگل شفارود در طی دوره مورد مطالعه
|
علت حادثه |
1385 |
1386 |
1387 |
1388 |
1389 |
جمع کل |
درصد |
|
افتادن |
5 |
6 |
6 |
|
3 |
20 |
12 |
|
تصادم |
7 |
11 |
10 |
5 |
3 |
36 |
22 |
|
سقوط از بلندی |
3 |
3 |
2 |
2 |
6 |
16 |
10 |
|
سوختگی |
|
1 |
2 |
1 |
|
4 |
2 |
|
ضربه خوردن به وسیله |
21 |
17 |
13 |
15 |
5 |
71 |
43 |
|
فشار یا تقلای بیش از حد |
6 |
2 |
4 |
1 |
2 |
14 |
9 |
|
گرفتار شدن در، روی، بین |
1 |
1 |
2 |
|
|
4 |
2 |
|
جمع کل |
43 |
40 |
39 |
24 |
19 |
165 |
100 |
شکل1- علت حادثه در طی دوره مورد مطالعه در عملیات بهره‌برداری از جنگل
همانطور که در شکل1 مشاهده می‌کنید ضربه خوردن با وسایل مختلف و تصادم بیشترین سهم را درحوادث کاری در طی دوره مورد مطالعه در عملیات بهره‌برداری از جنگل داشته است، به‌طوری‌که 43 درصد از حوادث در اثر ضربه خوردن با وسایل و 22 درصد ناشی از تصادم و 12 درصد در اثر افتادن و10 درصد در اثر سقوط از بلندی و 9 درصد براثر فشار و تقلای بیش از حد و بقیه عوامل سهم کمتری را به خود اختصاص دادند.
بررسی محل وقوع حوداث
بررسی محل‌های وقوع حادثه نشان می‌دهد که 46 درصد حادثه در دفتر مرکزی و 27 درصد در حوزه شفارود، 13 درصد در حوزه شاندرمن و حوزه جلکه‌ای و اسالم هر کدام 7 درصد می‌باشد ( شکل2).
جدول3- محل وقوع حوادث در شرکت سهامی جنگل شفارود در طی دوره مورد مطالعه
|
محل وقوع |
دفتر شرکت |
اسالم |
حوزه جلکه‌ای |
حوزه شاندرمن |
حوزه شفارود |
|
تعداد |
75 |
11 |
12 |
22 |
45 |
|
درصد |
46 |
7 |
7 |
13 |
27 |
دفتر شرکت شامل: (1- تعمیرگاه سنگین 51 مورد 2-انبار 4 مورد 3- اداری 5 مورد، حمل ونقل 7 مورد، تأسیسات ا، ایمنی 3، لوله زنی2، یارد 2).
شکل2- محل وقوع حوادث در طی دوره مورد مطالعه
بررسی شغل افراد حادثه دیده
همانطور که در شکل3 مشاهده می‌کنید بررسی فعالیت شرکت نشان می‌دهد که کارگران تحت 3 نوع فعالیت شامل 1- احیاء و توسعه شامل جنگل‌کاری، حصارکشی، بذرپاشی و حفاظتی، 2- بهره‌برداری جنگل شامل راهسازی، چوبکشی و 3- خدمات پشتیبانی که دو گروه فوق را پشتیبانی می‌کنند، هستند؛ که 58 درصد مجروحین مربوط به بهره‌برداری، 29 درصد خدمات پشتیبانی و 13 درصد شامل احیاء و توسعه می‌باشد.
بیشترین مشاغل مورد حادثه در واحد بهره‌برداری جنگل، رانندگان، اره موتورچی و چوکربند بودند، و در واحدهای خدمات پشتیبانی جوشکار و مکانیک، و در واحدهای احیاء و توسعه قرقبان می‌باشد.
جدول4- تعداد حوداث به تفکیک واحد فعالیت در طی سال 1385 لغایت 1389 در شرکت شفارود
|
نوع فعالیت واحدها |
1385 |
1386 |
1387 |
1388 |
1389 |
جمع کل |
|
احیاء و توسعه |
6 |
8 |
4 |
2 |
2 |
22 |
|
بهره‌برداری |
18 |
23 |
26 |
14 |
14 |
95 |
|
خدمات پشتیبانی |
19 |
9 |
9 |
8 |
3 |
48 |
|
جمع کل |
43 |
40 |
39 |
24 |
19 |
165 |
شکل3- درصد حوداث به تفکیک واحد فعالیت در طی دوره مورد مطالعه
بررسی جراحات ناشی از حوداث بر حسب قسمتهای مختلف بدن
توزیع جراحات ناشی از حوادث در طی دوره مورد مطالعه بر روی قسمتهای مختلف بدن که در معرض خطر قرار گرفته‌اند بشرح شکل4 و جدول5 می‌باشد. همانطور که ملاحظه می‌فرمائید بیشترین جراحات به پا و دست و بالاتنه و سر وارد شده که به‌ترتیب 44 و27 و21 درصد می‌باشد و سایر قسمت‌ها درصد کمتری داشتند که در این بین به بعضی از اعضای بدن نسبت به سایر اعضا بیشتر در معرض خطر قرار داشتند که شامل دست، چشم، صورت، کمر و ستون مهره‌ها و پا به‌ترتیب 41، 21، 19، 18 و 15 مورد جراحت داشته است.
جدول5- جراحات ناشی از حوداث بر حسب قسمتهای مختلف بدن در طی دوره مورد مطالعه
|
نام عضو |
سروگردن |
دست |
بالاتنه |
||||||
|
سر |
صورت |
چشم |
گوش |
دست |
ساعد و ارنج |
شانه -کتف |
کمر و ستون مهره‌ها |
قفسه سینه |
|
|
مورد |
8 |
19 |
21 |
2 |
41 |
7 |
7 |
18 |
8 |
|
|
|||||||||
|
نام عضو |
پایین تنه |
اظهار نشده |
|||||||
|
لگن و ران |
زانو و ساق پا |
مچ پا |
پا |
||||||
|
مورد |
5 |
11 |
8 |
15 |
11 |
||||
21 مورد از حوداث به بیش از دوعضو قیده شده در جدول، به بدن آسیب رسانده بودند.
شکل4- جراحات وارده به قسمتهای مختلف بدن در طی دوره مورد مطالعه
جدول6- تعداد حوداث شرکت شفارود در طی سال 1385 لغایت 1389 به تفکیک ماه و سال
|
سال حادثه |
ماه وقوع حادثه |
جمع کل |
|||||||||||
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
||
|
1385 |
2 |
5 |
3 |
1 |
10 |
2 |
1 |
5 |
3 |
5 |
5 |
1 |
43 |
|
1386 |
2 |
4 |
2 |
1 |
1 |
7 |
6 |
3 |
2 |
4 |
8 |
|
40 |
|
1387 |
3 |
|
6 |
4 |
1 |
8 |
3 |
2 |
4 |
2 |
4 |
2 |
39 |
|
1388 |
|
6 |
2 |
3 |
2 |
1 |
3 |
3 |
1 |
|
1 |
2 |
24 |
|
1389 |
1 |
3 |
3 |
1 |
|
1 |
1 |
4 |
2 |
2 |
|
1 |
19 |
|
جمع کل |
8 |
18 |
16 |
10 |
14 |
19 |
14 |
17 |
12 |
13 |
18 |
6 |
165 |
جدول7- تعداد حوداث شرکت شفارود در طی سال 1385 لغایت 1389 به تفکیک سن و سابقه کار حادثه دیده
|
دامنه سن در زمان حادثه |
دامنه سابقه کار |
جمع کل |
|||||||
|
0-4 |
5-9 |
10-14 |
15-19 |
20-24 |
25-29 |
30-34 |
اظهارنشده |
||
|
20-24 |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
25-29 |
3 |
|
|
|
|
|
|
|
3 |
|
30-34 |
2 |
1 |
1 |
|
|
|
|
|
4 |
|
35-39 |
3 |
1 |
|
3 |
2 |
|
|
|
9 |
|
40-44 |
1 |
2 |
|
19 |
20 |
|
|
|
42 |
|
45-49 |
1 |
|
1 |
11 |
24 |
9 |
1 |
2 |
49 |
|
50-54 |
2 |
|
|
6 |
12 |
10 |
2 |
1 |
33 |
|
55-59 |
|
|
|
2 |
13 |
5 |
1 |
|
21 |
|
60 به بالا |
|
|
|
|
|
2 |
|
|
2 |
|
جمع |
14 |
4 |
2 |
41 |
71 |
26 |
4 |
3 |
165 |
جدول8- تعداد حوداث به تفکیک مبلغ و تعداد درمان در طی سال 1385 لغایت 1389 در شرکت شفارود
|
سال حادثه |
تعداد مرحله درمان |
هزینه های درمان ثبت شده |
|||||||
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 به بالا |
اظهار نشده |
جمع |
تعداد پرونده |
مبلغ هزینه |
|
|
1385 |
36 |
2 |
3 |
|
|
2 |
43 |
36 |
10534349 |
|
1386 |
19 |
11 |
4 |
|
|
6 |
40 |
31 |
17718755 |
|
1387 |
13 |
6 |
3 |
1 |
4 |
12 |
39 |
26 |
38107411 |
|
1388 |
14 |
2 |
|
2 |
1 |
5 |
24 |
18 |
15185926 |
|
1389 |
5 |
7 |
2 |
1 |
|
4 |
19 |
18 |
80226558 |
|
جمع کل |
87 |
28 |
12 |
4 |
5 |
29 |
165 |
129 |
161772999 |
جدول9- تعداد حوداث به تفکیک ساعت وقوع در طی سال 1385 لغایت 1389 در شرکت شفارود
|
دامنه ساعت وقوع |
1385 |
1386 |
1387 |
1388 |
1389 |
جمع کل |
|
7-8 |
1 |
2 |
1 |
3 |
|
7 |
|
9-10 |
4 |
5 |
9 |
4 |
5 |
27 |
|
11-12 |
3 |
5 |
8 |
5 |
4 |
25 |
|
13-14 |
2 |
3 |
13 |
8 |
5 |
31 |
|
15-16 |
3 |
2 |
5 |
2 |
3 |
15 |
|
17-18 |
|
|
|
1 |
|
1 |
|
19- به بالا |
|
|
2 |
|
1 |
3 |
|
اظهار نشده |
30 |
23 |
1 |
1 |
1 |
55 |
|
جمع کل |
43 |
40 |
39 |
24 |
19 |
165 |
بیشترین میزان حوادث هنگام کار در بین کارگران 40-44 سال و 45-49 و50-54 به‌ترتیب با 54/25 درصد، 69/29 درصد و20 درصد می‌باشد (جدول7).
بحث
یافته‌های این پژوهش نشان داد که ضریب تکرار حادثه و شیوع حادثه در شرکت سهامی جنگل شفارود نسبت به یافته‌های Tajik & Adle, 2001) ) در تحقیقی تحت عنوان بررسی نقش بازرسی ایمنی (S.A) در پیشگیری از حوادث ناشی از کار در کارخانه آجر ماشینی ساز مایه (واقع در اطراف تهران) نشان داد که در سالن تولید کارخانه در سال 68 بیشترین ضریب تکرار حادثه 43 مورد و میزان شیوع حادثه 447 مورد در هزار بود.
یافته‌های(Khodabandeh shahraki, 2001) در بررسی مقایسه‌ای شیوع حوادث ناشی از کار در کارگران زغال سنگ استان کرمان، شیوع حوادث 4/66 و در تحقیقات (Axelsson,1998)در بررسی اثر مکانیزاسیون بر ایمنی و بهداشت شغلی عملیات بهره‌برداری جنگلها در سوئد نشان داده که ضریب شدت حوادث و خطرات بهداشتی برای اپراتورهای اره برقی و اپراتورهای دستگاه در سال1990 به‌ترتیب 63 و 17 بود؛ همچنین نتایج نشان می‌دهد بیشترین میانگین حوادث هنگام کار در بین کارگران 40-44 ساله شرکت شفارود اتفاق افتاده که نسبت به کارگران سایر تحقیقات انجام شده بالا می‌باشد، علت آنهم این است که بیشتر کارگران شفارود از سابقه کار بالا برخوردار بوده و شغل جنگلداری شغل پر خطر و نیازمند تجربه بالاست.
بررسی نتایج تحقیق نشان می‌دهد که 58 درصد صدمات مربوط به قسمت بهره‌برداری قطع و چوبکشی رخ داده است که این نسبت به یافته‌های (Igor et al., 2009) در جنگل‌های ایالت اسلوونیایی در دوره 1990- 2005 کمتر بوده است. ضریب حادثه در فعالیت‌های مربوط به بهره‌برداری در جنگل شفارود در دوره مطالعه بین حداقل 96/10 در سال 1389 و حداکثر 72/19 در سال 1388 بوده است؛ درصورتی‌که براساس مطالعات در کشورهای اروپایی این ضریب به حداکثر 9.52 رسیده است و این اختلاف بیشتر به دلیل عدم آشنایی کارگران به مسائل ایمنی و مکانیزه نبودن سیستم بهره‌برداری در جنگل می‌باشد.
با توجه به نتایج تحقیقات و جراحات ناشی از حوادث بر اعضای بدن (جدول5)، استفاده از وسایل حفاظت فردی با توجه به ماهیت خطرات و علل حوداث قید شده در جدول2 لازم و ضروری می‌باشد. بنابراین به‌منظور پیشگیری از حوادث، بکارگیری لوازم حفاظت فردی به‌عنوان یک اقدام اساسی ایمنی محیط و پیرامون کارگر لازم و ضروری می‌باشد و لوازم حفاظت فردی به‌عنوان ابزار کار تلقی شده که بدون آن پرداختن به شغل مورد نظر غیرممکن است. به‌هرحال، نظر به اینکه بیشترین صدمات به چشم، پا و دست وارد شده، بکارگیری وسایل حفاظت فردی زیر باعث کاهش جراحات و تأمین شرایط ایمنی برای افراد حادثه دیده خواهدشد (شامل عینک ایمنی و کفش کار و زانوبند).
پیشنهادها
حفاظت ایمنی و بهداشت کار همواره با مشکلات و موانع زیادی همراه بوده است، به‌طوری‌که مشکلاتی همانند کمبود اطلاعات و دانش فنی، فقدان فرهنگ و فرهنگ سازی ایمنی فردی، عملکرد ضعیف واحدهای متولی امر حفاظت ایمنی و بهداشت محیط یکی از موانع و مشکلات جدی در این زمینه می‌باشد؛ البته عدم رعایت استانداردهای ایمنی فردی توسط کارگران به‌منظور افزایش حفاظت ایمنی فرد در هنگام کار و مهیا کردن شرایط مطلوب برای بهبود وضعیت حفاظت ایمنی و بهداشت کار با استانداردها بر عهده مسئولان بازرسی کار است. بنابراین با توجه به نتایج کلی حاصل از بررسی، پیشنهادهای زیر را می‌توان بشرح زیر ارائه نمود:
1- مشاغلی که بطور مکرر در آنها حادثه رخ داده آنالیز ایمنی شغلی تهیه گردد، برای این منظور قبل از این که خطرات یک شغل مورد شناسائی قرار گیرد، شغل مورد نظر باید به مراحل مختلف انجام کار تجزیه گردد. در هر کدام از مراحل شرح داده می‌شود که در آن مرحله چه کاری انجام داده می‌شود و هر مرحله با کلماتی از قبیل برداشتن، باز کردن، بلند کردن و .... شروع می‌شود. سرپرستان ایمنی و مسئولین قسمت‌ها، مسئولیت انجام آنالیز ایمنی شغلی را به عهده دارند. برای این کار می‌توان از افرادی که مسئولیت انجام شغل را بر عهده دارند و داری تجربه یا دانش کافی در این زمینه هستند نیز کمک گرفت.
2- تلاش بر کاهش حوادث در اثر استفاده ابزارآلات کاری و فردی.
3- ترویج و آموزش مسائل حفاظت ایمنی و بهداشتی از شروع قطع درختان تا اتمام کار.
منابع مورد استفاده
References
- Alhani, F., Ghods, A.A., Anosheh, M. and Kahoei, M., 2009. Epidemiology of occupational accidents in Semnan. Journal of Semnan University of Medical Sciences, 10(2): 95-100.
- Axelsson, S.A., 1998. The mechanization of logging operations in Sweden and its effect on occupational safety and health. Journal of Forest Engineering, 9(2): 25-31.
- Halvani, G., Fallah, H., Barkhordari, A., Khoshk Daman, R.., Behjati, M. and Koohi, F., 2010. A survey of causes of occupational accidents at working place under protection of Yazd Social Security Organization in 2005. Iran Occupational Health Journal, 7(3):22-29.
- Iqor Potonik, I., Pentek Tibor, P. and Poje, A., 2009. Severity analysis of accidents in forest operations. Croatian Journal of forest Engineering, 30(2): 171-184)
- Klun, J. and Medved, M., 2007. Fatal accidents in forestry in some European countries. Croatian Journal of Forest Engineering, 28(1):55-62
- Khodabandeh shhrki, C., 2001. Comparison of the incidence of occupational accidents in coal workers Kerman province in the years 1369 and 1379. Fourth International Conference on Safety, Health and Environment in Mines. Available from: http://www.ngdir.ir/Papers/PPapersDetail.asp?PID=11995. Accessed 30 August 2013.
- Malek, M., Mohammadi, S., Aghilinejad, M., Attarchi, M.S., Rahimpour, F. and Alizadeh, S., 2011. Assessment of Occupational Accidents Pattern in Iranian Miners, Occupational Medicine, 1: 28-33.
- Pursamany, A., 2000. Investigation on effects of injuries caused by job accidents on production productivity of Mobarakeh Steel Company. MSc thesis, Faculty of Industry Engineering, Najaf Abad Azad University, Esfahan, I.R. Iran.
- Tajik, R. and Adle, J., 2001. Evaluation of safety audit in accident prevention. Ilam University of Medical Science.8-9(29-30)42-48
- Zahedi, SH., 1997. Industrial relations. Academic Publishing, Tehran, 176 p. Available from: http://www.shafaroud.com/farsi/pages/history.htm. Accessed 15 September 2013.
- Wilhelmson. E., Staal Wästerlund, D., Burström, L., and Bylund, P.O., 2005. Public health effects of accidents in self-employed forestry work. Small-scale Forestry Economics, Management and Policy, 4(4): 427-436.
Investigation on humanaccidents caused by forest logging at Shafaroud Forest Corporation Company during 2006 till 2010
M.B. Khodaei1*, A. Eghtesadi2 and E. Barrani3
1*- Corresponding author, Senior Research Expert, Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran, I.R. Iran. Email: khodai@rifr-ac.ir
2- Assistant Professor, Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran, I.R. Iran.
3- Labour Inspection Expert, Cooperation, Social Welfare and Labour Office of Mianeh Township, I.R. Iran.
Received: 18.09.2012 Accepted: 08.04.2013
Abstract
This research was done in forests under the Shafaroud Forest Company in Guilan province of I.R. Iran during 2006 to 2010, using questionnaires and incident report forms. Results showed that incidence of accidents increased from 2006 to 2008 (45.29 cases per thousand) and decreased from 2009 to 2010 (25.71 cases per thousand). The Lowest and the highest values of the accident coefficient were 11 (2010) and 20 (2008) cases per million, respectively. The percentage of accident incident locations at central, Shafaroud, Shanderman, lowlands and Asalem sites were 46, 27, 13, 7 and 7, respectively. The greatest job accidents at forest logging units, related to drivers, chainsaw worker, and chokeman, at support service units related to welder and mechanic, and at restoration and development units related to forest guard. Results showed that main causes of the events are due to striking different things (43%), accidents (22%), falling (12%), falling from high object (10%), high extent stress and action (9%) and other factors (4%). Some of the organs are subject to more risks than the others, including hand, eye, face, back, spinal column and leg (41, 21, 19, 18 and 15 cases, respectively). Application of personal protective equipments as main safety effort and standard machinery and working equipments in order to prevent accidents, can reduce injuries and provide safe conditions for workers.
Keywords:incident report form, analysis of the experience, incidence of accident, incident location, business units, job
)