نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری جنگل‌داری، گروه جنگل‌داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
2
نویسنده مسئول، دانشیار، گروه جنگل‌داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
3
استاد، گروه جنگل‌داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
4
استادیار، گروه جنگل‌داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
چکیده
سابقه و هدف: ارس (Juniperus excelsa M.Bieb.) از معدود گونه‌‌های سوزنی‌برگ ایران است که در بسیاری از مناطق کوهستانی کشور رویش دارد و خدمات بوم‌سازگانی متنوعی مانند ترسیب کربن، جلوگیری از فرسایش خاک و ارزش زیبایی‌شناختی ارائه میدهد. شناخت ناکافی و بهره‌‌برداری بی‌‌رویه و غیراصولی در چند دهه گذشته سبب تخریب رویشگاه‌‌های طبیعی آن شده است. این پژوهش با هدف بررسی ویژگیهای کمی توده‌‌های ارس در ذخیرهگاه طبیعی دوستک در استان آذربایجان غربی انجام شد.
مواد و روش‌ها: ذخیرهگاه طبیعی دوستک با مساحت حدود 200 هکتار در 35 کیلومتری جنوب شهر ارومیه در استان آذربایجان غربی واقع شده است. این منطقه با ارتفاعی بین 1575 تا 2157 متر از سطح دریا و شیب متوسط 50 درصد، اغلب در دامنه‌های شمالی و غربی قرار دارد. برای بررسی تراکم و پراکنش درختان ارس از روش آماربرداری چنددرختی پرودان با برداشت 54 قطعه‌نمونه در طبقه‌های مختلف ارتفاعی، شیب و جهت جغرافیایی استفاده شد. در هر قطعه‌نمونه، متغیرهای کمی درختان شامل قطر برابر سینه، ارتفاع، قطر کوچک و بزرگ تاج و نیز زادآوری درختان اندازه‌گیری شد. زادآوری ارس در قطعه‌‌های 100 متر مربعی در مرکز هر قطعه اصلی بررسی شد. نرمال بودن داده‌ها با آزمون کولموگروف- سمیرنوف و تفاوت متغیرها با آزمون‌های ANOVA، دانکن و t مستقل بررسی شد.
نتایج: ارس، بیشتر از 85 درصد از درختان و درختچه‌‌های اندازه‌گیری‌شده در منطقه مورد مطالعه را تشکیل می‌داد. آرایه‌‌های گیاهی چوبی بادام (Prunus spp.)، بنه (Pistacia atlantica Desf.)، کیکم (Acer monspessulanum L.)، پلاخور (Lonicera spp.) و شیرخشت (Cotoneaster spp.) گونه‌‌های همراه بودند. بیشینه ارتفاع، قطر برابر سینه و مساحت تاج درختان ارس به‌ترتیب 6/8 متر، 53 سانتی‌‌متر و 52 متر مربع به‌دست آمد. اختلاف معنی‌‌داری ازنظر میانگین قطر برابر سینه درختان ارس بین طبقه‌های ارتفاع از سطح دریا مشاهده شد. همچنین، مقایسه میانگین ارتفاع درختان بین جهت‌‌های مختلف جغرافیایی، اختلاف معنی‌‌داری را نشان داد. بیشتر از 66 درصد درختان ارس، منشأ شاخه‌‌زاد داشتند. این پدیده ناشی از قطع مکرر درختان توسط ساکنان محلی و قابلیت جست‌‌دهی به‌نسبت زیاد در ارس (برخلاف اغلب سوزنی‌‌برگان) است. جهت شمالی به‌دلیل رطوبت بیشتر و خاک تکامل‌یافته‌‌تر، شرایط رویشگاهی بهتری را برای استقرار و توسعه ارس فراهم کرده است. در طبقه‌های ارتفاعی بالاتر و شیب بیشتر به فراوانی پایه‌‌های دانه‌‌زاد ارس افزوده شد.
نتیجه‌گیری کلی: مقایسه یافته‌های این پژوهش با نتایج پژوهش‌‌های مشابه نشان میدهد که یک عامل فیزیوگرافیک مشخص می‌تواند در مناطق مختلف، اثرات متفاوتی بر ویژگیهای کمی درختان ارس داشته باشد. این تفاوت به‌احتمال زیاد ناشی از برهم‌‌کنش این عامل با عوامل دیگر فیزیوگرافیکی و یا متغیرهایی مانند دخالت انسان، شرایط اقلیمی و تفاوت‌های جغرافیایی است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The influence of some physiographic factors on quantitative characteristics of Greek juniper (.Juniperus excelsa M.Bieb) in Doostak Natural Reserve, northwestern Iran
نویسندگان [English]
-
Farnaz Lorestani
1
-
Elias Ramezani Kakroudi
2
-
Abbas Banj Shafiei
3
-
Ahmad Alijanpour
3
-
Hadi Beygi Heidarlou
4
1
Ph.D. student of Forestry, Forestry Department, Faculty of Natural Resources, Urmia University, Urmia, Iran
2
Corresponding author, Associate Prof., Forestry Department, Faculty of Natural Resources, Urmia University, Urmia, Iran
3
Prof., Forestry Department, Faculty of Natural Resources, Urmia University, Urmia, Iran
4
Assistant Prof., Forestry Department, Faculty of Natural Resources, Urmia University, Urmia, Iran
چکیده [English]
Background and objectives: Greek juniper (Juniperus excelsa M.Beib.), one of the few coniferous species in Iran, is distributed across many mountainous regions and provides essential ecosystem services, including carbon sequestration, soil erosion control, and aesthetic value. However, inadequate appreciation and overexploitation in recent decades have led to the degradation or loss of many valuable Greek juniper sites. This study aims to evaluate the quantitative characteristics of Greek juniper stands in the Doostak Natural Reserve, West Azerbaijan province (northwestern Iran).
Methodology: The Doostak Natural Reserve, located 35 km south of Urmia city, spans approximately 200 hectares. The stand mainly occupies northern and western slopes at elevations between 1575 and 2157 m above sea level, with an average slope of 50%. The Prodan multiple-tree sampling method was used to assess density and distribution, with 54 sample plots selected across different elevation, slope, and aspect classes. Within each plot, quantitative tree variables such as diameter at breast height (DBH), height, crown perpendicular diameters, and regeneration were measured. Regeneration was assessed in 100 m² subplots at plot centers. Data normality was tested using the Kolmogorov-Smirnov test, and variable differences were analyzed via ANOVA, Duncan, and independent t-tests.
Results: Greek juniper accounted for more than 85% of trees and shrubs in the study area. Associated species included Prunus spp., Pistacia atlantica Desf., Acer monspessulanum L., Lonicera spp., and Cotoneaster spp. The maximum recorded height, DBH, and crown area of Greek juniper trees were 8.6 m, 53 cm, and 52 m², respectively. Elevation significantly affected juniper DBH, and mean tree height varied significantly with geographic aspect. More than 66% of junipers originated via coppicing, which was more frequent at lower elevations due to repeated local cutting combined with junipers' high coppicing ability. North-facing slopes, with greater moisture and better-developed soils, provided superior conditions for juniper establishment and growth. The number of standard trees increased with elevation and slope steepness.
Conclusion: Comparison with other studies suggests that physiographic factors influence juniper quantitative traits differently across regions, likely due to interactions with human activity, climate, and geographic position.
کلیدواژه‌ها [English]
-
Greek juniper
-
K-tree sampling method
-
northern Zagros
-
physiography
)