تجدیدحیات و نقش گونه‌‌های پرستار در قطعه‌نمونه‌های پایش در جنگل‌های زاگرس

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول، استادیار، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

2 استاد، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

3 دانشیار، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

4 استادیار، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

5 دانشیار، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج

6 استادیار، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،

7 دانشیار، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،

8 استادیار، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کردستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،

9 استادیار، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،

10 استادیار، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج

11 استادیار، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کرمانشاه، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،

12 استادیار، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،

13 استادیار، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی ایلام، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،

14 استادیار، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی، سازمان تحقیقات، آموزش

15 استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی ایلام

16 محقق، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کرمانشاه، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،

10.22092/ijfpr.2024.364224.2135

چکیده

سابقه و هدف: تجدیدحیات، یک فرایند اساسی است که پویایی جنگل را هدایت می‌کند و در یک جنگل سالم و طبیعی، با الگوی مکانی و زمانی خاص به‌طور دائم اتفاق می‌افتد. تجدیدحیات طبیعی، یکی از چالش‌های مهم در جنگل‌های زاگرس است. پژوهش پیش‌رو با هدف بررسی و تحلیل وضعیت موجود تجدیدحیات درختی و درختچه‌ای در قطعه‌نمونه‌های پایش جنگل‌های زاگرس انجام شد. این پژوهش ضمن بررسی ترکیب گونه‌ای، منشأ، منحنی‌های توزیع و سلامت تجدیدحیات، به ارزیابی ارتباط متقابل تجدیدحیات و گونه‌های پرستار می‌پردازد. پژوهش پیش‌رو به‌عنوان یک مبنای مطالعاتی بلندمدت می‌تواند روند تغییرات زمانی تجدیدحیات و ویژگی‌های آن را در پهنه جنگل‌های زاگرس مشخص می‌کند.
مواد و روش‌ها: رویشگاه‌‌های مورد مطالعه، 30 قطعه‌نمونه‌ دائمی پایش هستند که در امتداد رشته‌کوه زاگرس از آذربایجان غربی تا فارس استقرار یافته‌اند. درمجموع، 120 قطعه‌نمونه 100 مترمربعی در رویشگاه‌های مذکور برای مطالعه تجدیدحیات پیاده و بررسی شدند. قطعه‌نمونه‌ها در جنگل‌های شاخص هر استان مستقر شدند و 10 قطعه‌نمونه از آن‌ها نیز در مناطق حفاظت‌شده یا قرق بودند. متغیرهای مورد بررسی شامل تراکم تجدیدحیات برحسب گونه، منشأ و نوع تجدیدحیات، گونه پرستار، ارتفاع زادآوری، وضعیت جوانه انتهایی و وضعیت سلامت بودند. معیار تفکیک تجدیدحیات، ارتفاع 5/0 متر در نظر گرفته شد. برای مقایسه داده‌های پارامتری در دو گروه از آزمون t و برای داده‌های رتبه‌ای از آزمون‌‌های کروسکال‌‌والیس و من‌‌ویتنی‌‌یو استفاده شد.
نتایج: در پهنه مورد بررسی، تجدیدحیات 20 گونه درختی و درختچه‌ای جنگلی ثبت شد و تراکم تجدیدحیات 366 پایه در هکتار به‌دست آمد، اما تجدیدحیات به‌طور همگن در همه سطح مورد مطالعه پراکنش نداشت. به‌طوری‌که 37 درصد قطعه‌نمونه‌ها فاقد تجدیدحیات بودند. نمودار توزیع فراوانی در طبقه‌‌های ارتفاعی گونه‌های مختلف بلوط (Quercus spp.) و زالزالک (Crataegus spp.) نشان داد که تعداد نونهال‌هایی با ارتفاع کمتر از پنج سانتی‌متر کاهش داشته است. از مجموع تجدیدحیات ثبت‌شده، 5/72 درصد دانه‌زاد و 25 درصد شاخه‌زاد بودند. درمجموع، 66 درصد تجدیدحیات وابسته به پرستار بود که درختان بلوط، زالزالک و سنگ و عارضه‌های طبیعی به‌ترتیب بیشترین نقش را به‌عنوان پرستار داشتند. سنگ و صخره، نقش مهم‌تری برای تجدیدحیات دانه‌زاد داشتند. راناس (Cerasus microcarpa (C.A.Mey.) Boiss.)، دارمازو (Q. infectoria Oliv.) و وی‌ول (Q. libani Oliv.)، بیشترین وابستگی را به پرستار و گونه‌های گلابی وحشی (Pyrus spp.)، دافنه (Daphne mucronata Royle) و زالزالک، کمترین وابستگی را به پرستار داشتند. پایه‌های تحت حمایت پرستار به‌طور معنی‌داری شاداب‌تر از پایه‌های بدون پرستار بودند. همچنین، تجدیدحیات در پناه سنگ و صخره، شادابی بیشتری از تجدیدحیات در پناه درختان داشت، اما این اختلاف معنی‌دار نبود. پلاخور (Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach)، ون (Fraxinus angustifolia Vahl) و کیکم (Acer monspessulanum L.)، نامطلوب‌ترین وضعیت را ازنظر تجدیدحیات داشتند. این گونه‌ها به‌‌رغم وجود پایه‌های مادری، فاقد تجدیدحیات (پلاخور و ون) یا دارای تجدیدحیات بسیار کم (کیکم) بودند. تعداد تجدیدحیات در واحد سطح در قطعه‌نمونه‌های تحت حفاظت (قرق) بیشتر از رویشگاه‌های غیرقرق به‌دست آمد، اما این تفاوت معنی‌دار نبود. بااین‌حال، تجدیدحیات در رویشگاه‌های تحت حفاظت به‌طور معنی‌‌داری شاداب‌تر بود.
نتیجه‌گیری کلی: نتایج نشان داد که تجدیدحیات در جنگل‌های زاگرس در وضعیت طبیعی و مطلوب خود نیست، اما در صورت وجود شرایط مکانی و زمانی مناسب، تجدیدحیات رخ می‌دهد و مستقر می‌شود. اگرچه در شرایط تخریب توده و چرای بی‌رویه دام، تجدیدحیات با پناه بردن به سنگ و صخره یا درختچه‌های خاردار برای تجدید نسل و استمرار توده تلاش می‌کند، اما حفاظت از توده با نگهداری تاج‌پوشش درختی (بلوط، زالزالک و گونه‌های دیگر) و ساختار طبیعی، بهترین شرایط را برای استقرار و بقای تجدیدحیات فراهم و پایداری توده را تضمین می‌کند.
 
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Reproduction and the importance of nurse species in the monitoring plots of Zagros forests, Iran

نویسندگان [English]

  • H. Ravanbakhsh 1
  • M. Pourhashemi 2
  • B. Hamzeh ee 3
  • F. Rashidi 4
  • Y. Iranmanesh 5
  • K. Bordbar 6
  • H. jahanbazy 5
  • P. Ramak 7
  • A. Rastegar 8
  • M. Zarafshar 6
  • S. Alimahmoodi Sarab 9
  • Y. Askari 10
  • M. Khanhasani 11
  • A. Mohammadian 12
  • M. Mohammadpour 13
  • M. Negahdarsaber 6
  • J. Henareh 14
  • Ali Najafifar 15
  • H. Rahimi 16
1 Corresponding author, Assistant Prof., Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
2 Prof., Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
3 Associate Prof., Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
4 Assistant Prof., Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
5 Associate Prof., Research Division of Natural Resources, Chaharmahal and Bakhtiari Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Shahr-eKord, Iran
6 Assistant Prof., Research Division of Natural Resources, Fars Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Shiraz, Iran
7 Associate Prof., Research Division of Natural Resources, Lorestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Khorramabad Iran
8 Assistant Prof., Research Division of Natural Resources, Kurdistan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Sanandaj, Iran
9 Assistant Prof., Research Division of Natural Resources, Khuzestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Ahvaz, Iran
10 Assistant Prof., Research Division of Natural Resources, Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Yasuj, Iran
11 Assistant Prof., Research Division of Natural Resources, Kermanshah Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Kermanshah, Iran
12 Assistant Prof., Research Division of Natural Resources, Lorestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Khorramabad, Iran
13 Assistant Prof., Research Division of Natural Resources, Ilam Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Ilam, Iran
14 Assistant Prof., Research Division of Natural Resources, West Azerbaijan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Urmia, Iran
15 Faculty member
16 Researcher, Research Division of Natural Resources, Kermanshah Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Kermanshah, Iran
چکیده [English]

 
Background and objectives: Reproduction (regeneration) is a fundamental process that drives the dynamics of a forest, occurring continuously in a healthy and natural forest with a specific spatial and temporal pattern. Natural regeneration poses significant challenges in Zagros forests, Iran. This research was undertaken to examine and analyze the current state of reproduction of tree and shrub species in the monitoring sample plots of Zagros forests. This study, while scrutinizing the species composition, origin, distribution curves, and health of seedlings and saplings, explores the interrelationship between reproduction and nurse species. It will serve as the foundation for long-term studies that determine the temporal changes in reproduction and its characteristics in the Zagros forests.
Methodology: This research was conducted in the permanent monitoring plots of Zagros, spanning from West Azerbaijan to Fars province. A total of 120 sample plots of 100 square meters were studied within these plots. Each province had 30 studied sites in the typical forests, with 10 of them located in the protected forests. The variables studied included reproduction density by species, origin and type of reproduction, nurse species, height of seedling, terminal bud, and health status of reproduction. A height of 0.5 meters was set as the criterion to distinguish reproduction. The t-test was used to compare parametric data in two groups, while the Kruskal Wallis and Mann-Whitney U tests were employed for non-parametric data.
Results: In the studied area, the reproduction of 20 forest tree and shrub species was recorded, and the density of seedlings and saplings was calculated to be 366 plants per hectare. However, the reproduction was not uniformly distributed, with 37% of the sample plots lacking reproduction. The abundance distribution diagram in the height classes revealed a decrease in the number of oak (Quercus spp.) and hawthorn (Crataegus spp.) reproduction with a height of less than 5 cm. Of the total number of recorded reproduction, 72.5% originated from seeds and 25% were shoots. Overall, 66% of reproduction was dependent on nurses, with oak, hawthorn, stone, and rock playing the greatest roles as nurses. Stones and rocks played a more significant role in the revival of seedlings. Cerasus microcarpa (C.A.Mey.) Boiss., Q. infectoria Oliv., and Q. libani Oliv. had the highest dependence on the nurse, while Pyrus spp., Daphne mucronata Royle, and Crataegus spp. had the least dependence on nurse species. Reproduction sheltered by nurses was significantly healthier than those without nurses. Also, reproduction sheltered by stones and rocks had a higher health rate than reproduction sheltered by trees, although this difference was not significant. Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach, Fraxinus angustifolia Vahl, and Acer monspessulanum L. had the worst condition in terms of reproduction. Despite the presence of mature trees, they had no reproduction (L. nummulariifolia and F. angustifolia) or had very low reproduction (A. monspessulanum). The results showed that the number of reproduction in protected sites was higher than non-protected sites. Although this difference was not significant, the reproduction in the protected sites was significantly healthier.
Conclusion: The results indicated that the reproduction in the Zagros forests is not in a normal situation. However, given suitable spatial and temporal conditions, reproduction occurs and establishes. Although in conditions of disturbance and overgrazing, reproduction attempts to survive by taking shelter near stones, pits, or under thorny shrubs, the conservation of the forest stand by maintaining the tree canopy (oak, hawthorn, and other species) and the forest’s natural structure provides the best conditions for the establishment and survival of reproduction, thereby ensuring the sustainability of the ecosystem.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Forest dynamic
  • forest restoration
  • oak
  • regeneration
  • seedl

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار