بررسی پراکنش گونه‌های مختلف پسته وحشی در استان مرکزی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 اعضاء هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی.

2 عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع

3 کارشناس پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی.

چکیده

پسته‌ وحشی‌ از جمله‌ گونه‌های‌ با ارزشی‌ است‌ که‌ در دورترین‌ نقاط کشور ایران‌ سطح‌ قابل‌ توجهی‌ را به ‌خود اختصاص‌ داده‌ است‌. این‌ گونه‌ به‌ لحاظ اقتصادی‌ از نظر تولید صمغ‌ (سقز) و استفاده‌ از آن‌ در تولید انواع‌ مواد دارویی‌ و بهداشتی‌، تولید میوه‌ در تغذیه‌، شاخ‌ و برگ‌ آن‌ در تولید علوفه‌ دام‌ و چه‌ به‌ لحاظ نقش‌ آن‌ در حفاظت‌ خاک‌ و جلوگیری‌ از فرسایش‌، تلطیف‌ آب‌ و هوای‌ منطقه‌، تأمین‌ آبهای‌ زیرزمینی‌، مأمن‌ و مأوای‌ حیات‌ وحش‌ و همین‌ طور مقاومت‌ بسیار بالای‌ آن‌ در تحمل‌ خشکی‌ و سایر شرایط نامناسب‌ اقلیمی‌ از ارزش‌ و اهمیت‌ خاصی‌ در کشور برخوردار است‌. بنابراین‌ شناسایی‌ و بررسی‌ دقیق ‌این‌ گونه‌ و مشخصات‌ رویشگاهی‌ و تعیین‌ دقیق‌ سطح‌ پراکنش‌ آن‌ در مناطق‌ مختلف‌ کشور جهت‌ اجرای ‌برنامه‌‌های‌ توسعه‌ از ضرورتی‌ خاص‌ برخوردار است‌. بر اساس‌ این‌ تحقیق‌ تعداد 16 منطقه‌ رویشی‌ با سطحی‌ معادل 2/2216 هکتار در قالب‌ 19 پلی‌ گون‌ مربوط به‌ دو گونه‌ P.khinjuk و P. atlantica می‌باشد مشخص ‌گردیده‌ و نسبت‌ به‌ تهیه‌ نقشه‌ شیب‌ و جهتهای‌ جغرافیایی‌ و سایر خصوصیات‌ اقلیمی‌ آنها اقدام‌ شده ‌است.‌ بررسی خصوصیات کمی‌ و کیفی‌ توده‌ها شامل ارتفاع درختان، ارتفاع تنه و تاج، قطر برابر سینه، قطر بزرگ و کوچک تاج، نوع زادآوری (دانه زاد یا شاخه زاد)، سلامت تنه و تاج، تعداد پایه‌ها به تفکیک نر و ماده، میزان بذر هر پایه، کیفیت بذرها و سایر مؤلفه‌های دیگر در پنج قطعه نمونه انتخابی2 m 1600 با در نظر گرفتن نوع اقلیم نیزاز جمله‌ هدف‌هایی‌ بوده‌ که‌ در این‌ تحقیق‌ مورد بررسی‌ قرار گرفته‌ است‌. براساس نتایج حاصل از این تحقیق، محدوده‌ گسترش‌ این‌ گونه‌ها از 1080 متر از سطح‌ دریا (کوه‌ نظر کرده‌ واقع‌ در شهرستان‌ ساوه‌) تا 2400 متر از سطح‌ دریا (کوه‌ سیاه ‌هند واقع‌ در شهرستان‌ دلیجان‌) امتداد دارد. حداکثر تراکم‌ پایه‌ها‌ بین‌ 100-70 اصله‌ در هکتار بوده‌ که ‌به‌ مناطق‌ کوه‌ سقز واقع‌ در شهرستان‌ تفرش‌ با مساحت‌ 4/16 هکتار و قسمتهای‌ پایین‌ کوه‌ لجور واقع ‌در بخش‌ خنداب‌ در شهرستان‌ شازند با 7/24 هکتار تعلق‌ دارد. در بین‌ 19 واحد یا پلی‌ گون‌ مشخص‌ شده‌ تنها تعداد 10 پلی‌ گون‌ در 7 منطقه‌ جغرافیایی‌ با وسعتی‌ برابر 1872 هکتار در طبقه‌ تراکم 100-15 درخت‌ در هکتار بوده‌ و بقیه‌ مناطق‌ یعنی‌ 9 پلی‌ گون‌ دیگر، تراکم‌ درختان‌ در محدوده‌های‌ بین‌2-1، 5-2 یا
 10- 5 پایه با وسعت 1 یا 5 هکتار قرار دارند. در میان‌ 7 منطقه‌ عمده‌ که‌ شامل‌ 10 پلی‌گون‌ می‌باشد، بیشترین‌ سطح‌ متعلق‌ به‌ جهت‌ جغرافیایی شمال‌ شرقی‌ بوده‌ که‌ برابر 9/721 هکتار یا 40% می‌باشد. جهت‌ جنوب غربی‌ با وسعت‌ 84/430 هکتار برابر 24% جهت‌ شمال‌ غربی‌ با وسعت‌ برابر 25/284 هکتار برابر 16%، جهت‌ جنوب‌ با 9/12 هکتار برابر 1%، جنوب‌ شرق 16%، غرب با وسعتی برابر 36/14 هکتار و همین‌طور جهت شرقی با وسعت 88/8 هکتار و مناطق مسطح وسعتی برابر 12 هکتار و معادل 1% را. به‌ خود اختصاص‌ داده ‌است. حداکثر‌ پراکنش پسته وحشی در شیب‌ 10-0 درجه مشاهده گردیده‌ است‌ که‌ سطحی‌ برابر 32/647 هکتار معادل‌ 37% را به‌ خود اختصاص‌ داده‌ است‌. طبقات‌ شیب‌ 20- 10درجه‌ با سطحی‌ معادل‌ 41/486 هکتار یا 28%، 30-20 درجه‌ برابر 82/280 هکتار یا 16%، 45-30 درجه‌ برابر
 41/195 هکتار برابر 11%، شیب‌ 60-45 درجه‌ برابر 09/111 هکتار یا 6% و در نهایت شیب‌ 80-60 درجه‌ برابر 92/27 هکتار یا 2% به‌ ترتیب‌ در رده‌های‌ بعدی‌ قرار دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Distribution of different species of Pistachio in Markazi Province of Iran

نویسندگان [English]

  • Hojjatollah Zahedipour 1
  • Mohammad Fattahi 2
  • Hamid Reza Mirdavoodi Akhavan 1
  • Gholamreza Godarzi 1
  • Ziea Azdoo 3
1 Member of Scientific Board of Agriculture and Natural Resources Research Center of Markazi Province
2 Member of Scientific Board of Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran. P. O.
3 Member of Scientific Board of Agriculture and Natural Resources Research Center of Markazi Province
چکیده [English]

Considering appropriate adaptability of different wild species of Pistacia in different arid and Semi-arid environments of the country, as well as their high value from point of view of Resin and other chemical production; oil; and pharmacological use of their seeds, studying their habitats in different areas of Markazi Province, (as a sub-project of the national project under the title of “The study of Pistacia distribution and related influencing factors in Iran) seems to be important. In this project the basic maps including topography, soil, climate, geology, and landuse of the area (1:50000 scale) were purchased and digitized. Then the areas which were covered by the wild species were visited, recorded by GPS and digitized. In order to study the quantitative and qualitative characteristics of the species, five sample plots (1600m2) The tree parameters were: density, total height, stem diameter, crown height, crown diameter, type of regeneration, stem and crown health, number of male and female Pistachios, amount of seed production and seed quality. After establishing the DEM of the areas, aspect and slope maps were also produced using dfdx and dfdy filters of IlWIS Academic Program Package.
On the basis of this investigation the following results were obtained.
-Twenty polygons of wild Pistacia species of (areas of 2216 ha) were recognized in MarkaziProvince.
- The species - environment relationships including: slop, aspect, climate, landuse and soil were determined, using maps integrating and data overlying methods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pistachia atlantica
  • Pistachia Khinjuk
  • Amygdalus
  • tree parameter
1- برخورداری‌، ج.‌ و فتاحی‌، م.، 1374. معرفی گونه‌های‌ پسته‌ وحشی در مناطق خلیج فارس و عمانی. دومین همایش ‌ ملی‌ بنه یا مروارید سبز‌، ‌ شیراز، 9 و7 شهریور‌ 1380. 90 صفحه.
2- بی‌نام، 1369. تهیه نقشه اقلیم 1:1000000 استان مرکزی، گروه مطالعات جاماب.
3- بی‌نام، 1379. طرح ملی اصلاح کاربری اراضی.
4- ثابتی‌، ح.، 1373. جنگلها، درختان‌ و درختچه‌های‌‌ ایران‌. یزد‌، دانشگاه یزد. 1373. 810 صفحه.
5- حسین‌زاده‌، ج. و طهماسبی‌، م.، 1374. ارزشهای‌ اقتصادی‌ - اجتماعی‌ درختان‌ بنه‌ دراستان‌ ایلام.‌ اولین‌ سمینار ملی‌ بنه‌، ‌ ایلام، 13 و 14 آبان‌ 1374:130-114.
6- زاهدی‌پور، ح.، 1380. گزارش نهایی بررسی عوامل مؤثر در پراکنش پسته وحشی در استان مرکزی. گزارش داخلی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی.
7- سجادی، ع. و میرداودی‌، ح.، 1375. ارزشهای بنه و معرفی رویشگاهها، آفات، و بیماریهای مهم آن در استان مرکزی. اولین‌ سمینار ملی‌ بنه‌، ایلام، 13 و 14 آبان‌ 1374: 412-410.
8- طهماسبی، م. 1379. گزارش نهایی بررسی عوامل مؤثر بر پراکنش پسته وحشی در استان ایلام. گزارش داخلی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام.
9- عبداله‌‌ پور، م.،‌ 1374. اصول‌ و سیاست‌های‌ بهره‌‌برداری‌ از درختان‌ بنه‌ (سقز). اولین‌ سمینار ملی‌ بنه، ایلام، 13و14 آبان‌ 1374 :139-138.
10- عقیلی‌ نسب‌، غ.، 1375. گزارش نهایی بررسی‌ و ارزیابی‌ حوزه‌ های‌ آبخیز به‌ منظور تهیه‌ شناسنامه‌ آبخیزها در استان‌ مرکزی. گزارش داخلی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی.
11- فتاحی‌، م.، 1374- الف. بهره‌ برداری‌ از درختان‌ پسته‌ وحشی‌ در کردستان‌.  اولین‌ سمینار ملی‌ بنه، ایلام، 13 و 14 آبان‌ 1374 : 240-220.
12- فتاحی‌، م.، 1374- ب. اکولوژی‌، پراکنش‌ و شرایط رویشگاهی‌ بنه‌ در ایران.‌ اولین‌ سمینار ملی‌ بنه،‌ ایلام، 13 و 14 آبان‌ 1374 : 60-26.
13- فتاحی‌، م.، 1374 - ج. تاریخچه‌ پوشش‌ گیاهی‌ زاگرس‌ به ویژه‌ جنگلهای‌ بنه. اولین‌ سمینار ملی‌بنه، ایلام‌، 13و14 آبان‌ 1374: 10-1.
14- فتاحی‌، م.، 1378. ایده‌های نو برای طبقه‌بندی جنگلهای زاگرس. جنگل و مرتع شماره  23 : 15-10.
15- محمدی‌، م.، 1374. آفات‌ و بیماریهای‌ درختان‌ بنه‌ و روشهای‌ مبارزه‌ با آن‌ در ایران.‌  اولین‌سمینار ملی‌ بنه،‌ ایلام‌، 13 و 14 آبان‌ 1374 :336-318.
16- نظری، س.، ‌توکلی، م. و جوادی، م.، 1374. معرفی بخشی از آفات مهم درختان بنه استان لرستان. اولین سمینار ملی بنه، ایلام، 13 و 14 آبانماه 1374: 293-289.