نوع مقاله : علمی- پژوهشی
نویسندگان
1
دانش‌آموخته علوم و مهندسی جنگل، گروه جنگل‌داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران
2
نویسنده مسئول، دانشیار، گروه جنگل‌داری، دانشگاه کردستان و مرکز پژوهش و توسعه جنگل‌داری زاگرس شمالی دکتر هدایت غضنفری، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران
3
استادیار، گروه مهندسی منابع طبیعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
چکیده
سابقه و هدف: آتش‌سوزی به‌عنوان یک عامل بوم‌شناختی، اغلبِ بوم‌سازگان‌های زمینی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. دگرگونی‌های ایجاد‌شده در یک بوم‌سازگان، بسته به نوع بوم‌سازگان و شدت آتش‌سوزی متفاوت است. ارزیابی چگونگی پاسخ گونه‌های درختی به آتش‌سوزی به‌منظور شناسایی روند بازسازی بوم‌سازگان جنگل، اهمیت زیادی دارد، بنابراین هدف از پژوهش پیش‌رو، بررسی واکنش درختان بلوط ایرانی (.Quercus brantii Lindl) (ویژگی‌های جست‌دهی و مقدار رویش جستهای پس از آتش‌سوزی) به شدت‌های مختلف آتش‌سوزی در سال‌های پس از آتش‌سوزی است.
مواد و روش‌ها: سه منطقه جنگلی سوخته در استان کرمانشاه که از وقوع آخرین آتش‌سوزی در آن‌ها دو، سه و پنج سال گذشته بود (به‌ترتیب تیمارهای 2AF، 3AF و 5AF)، انتخاب شد. در هر منطقه، سه ترانسکت ممتد (یک ترانسکت در دو حاشیه و ترانسکت سوم در بخش میانی توده‌ها) در راستای شیب غالب با در نظر گرفتن اثر حاشیه‌ای 20 متری برداشت شدند. در هر ترانسکت، برای درختان نمونه سوخته که تنه یا تاج آن‌ها با ترانسکت برخورد داشت، نام گونه، قطر یقه، تعداد جستهای پیش از آتش‌سوزی (جستهای با نشانه‌های سوختگی در ساقه و تاج)، شدت سوختگی (در سه طبقه کم، متوسط و زیاد)، تعداد جستهای به‌وجود‌آمده پس از آتش‌سوزی (جستهای بدون علائم سوختگی در ساقه و تاج) و قطر و ارتفاع جستهای غالب (به‌ترتیب، قطورترین و بلندترین جست) در هر جست‌گروه ثبت شد. برای بررسی شدت سوختگی در هر جست‌گروه، سه طبقه شدت سوختگی شامل کم، متوسط و زیاد به‌صورت چشمی تعیین شد. به‌منظور محاسبه میانگین رویش قطری و ارتفاعی به‌ترتیب قطر و ارتفاع جست غالب پس از آتش‌سوزی در هر جست‌گروه بر مدت سپری‌شده از آتش‌سوزی (سال) تقسیم شد.
نتایج: یافته‌های به‌دست‌آمده نشان داد که بلوط ایرانی با جست‌دهی به آتش‌سوزی واکنش نشان می‌دهد، اما مقدار جست‌دهی آن به قطر کنده سوخته و شدت سوختگی وابسته است. به‌طوری‌که با افزایش قطر کنده سوخته، تعداد جستهای تولیدشده پس از آتش‌سوزی کاهش می‌یابد. بیشترین تعداد جست مربوط به کنده‌های کم‌قطر است. با افزایش شدت سوختگی، فراوانی جستهای پس از آتش نیز افزایش می‌یابد. از این نظر، اختلاف بین شدت‌های مختلف سوختگی با اطمینان 99 درصد معنی‌دار است. در تیمارهای بررسی‌شده، بیشترین رویش قطری (1/9 تا 2/10 میلی‌متر در سال) در جستهای پس از آتش‌سوزی مربوط به کنده‌های قطورتر (طبقه‌های قطری 11 و 13 سانتی‌متر) و شدت سوختگی متوسط تا زیاد بود. میانه رویش ارتفاعی جستهای تولیدشده پس از آتش‌سوزی، بدون در نظر گرفتن طبقه قطری و شدت آتش‌سوزی در تیمارهای 2AF، 3AF و 5AF به‌ترتیب 34، 32 و 35 سانتی‌متر در سال به‌دست‌آمد. بیشترین میانه رویش ارتفاعی جست‌ها در تیمارهای 2AF، 3AF و 5AF به‌ترتیب 47، 38 و 42 سانتی‌متر در سال، مربوط به درختان با شدت سوختگی زیاد بود. نتایج آزمون همبستگی نشان‌دهنده وجود رابطه معنی‌دار ضعیف و معکوس بین تعداد جست تولیدشده پس از آتش‌سوزی و قطر یقه کنده پیش از آتش‌سوزی بود. بین تعداد جست تولیدشده پس از آتش‌سوزی و تعداد جست موجود بر روی کنده مادری پیش از آتش‌سوزی نیز همبستگی مثبت ضعیف، اما معنی‌داری مشاهده شد.
نتیجه‌گیری کلی: نتایج این پژوهش نشان داد که بلوط ایرانی در پاسخ به آتش‌سوزی، شروع به جست‌دهی می‌کند. تعداد جستهای تولیدشده پس از آتش‌سوزی در هر کنده به قطر کنده و شدت سوختگی بستگی دارد. بیشترین تولید جست در سوختگی شدید مشاهده شد. رویش ارتفاعی جستهای تولیدشده پس از آتش‌سوزی نیز در شدت‌های مختلف سوختگی متفاوت بود. بلندترین جست‌ها در سوختگی شدید مشاهده شدند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
A quantitative study of post-fire resprouting of Quercus brantii Lindl. in Zagros forests (Kermanshah province, Iran)
نویسندگان [English]
-
Sayad Valadipour
1
-
Loghman Ghahramany
2
-
Morteza Pourreza
3
1
Graduate Student of Forest Science and Engineering, Department of Forestry, Faculty of Natural Resources, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran
2
Corresponding author, Associate Prof., Department of Forestry, Faculty of Natural Resources, University of Kurdistan and Dr. Hedayat Ghazanfari Center for Research and Development (R&D) of Northern Zagros Forestry, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran
3
Assistant Prof., Department of Natural Resources, Razi University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]
Background and objectives: Fire is considered an ecological factor that affects most terrestrial ecosystems. The disturbances caused by fire vary depending on the ecosystem type and fire severity. Understanding how species respond to fire in forest ecosystems is essential for identifying ecosystem recovery processes. Therefore, the main objective of this research was to examine the response of Persian oak (Quercus brantii Lindl.), specifically, the characteristics of post-fire sprouts and their diameter and height increments, to different levels of burn severity over time following fire events.
Methodology: Three burned sites in the Zagros forests of Kermanshah Province, Iran, were selected, each representing a different time since the last fire: 2, 3, and 5 years (treatments 2AF, 3AF, and 5AF, respectively). In each site, three continuous transects were established: one on each margin and one through the central part of the stand, aligned with the dominant slope and accounting for a 20-meter marginal effect. For each tree whose trunk or crown intersected a transect, the following were recorded: species name, collar diameter, number of sprouts before the fire, burn severity (classified as low, moderate, or high), number of post-fire sprouts, and the diameter and height of the dominant sprouts (i.e., the thickest and tallest shoots). Burn severity was visually assessed and categorized into three classes. To calculate the average annual diameter and height increments, the measurements of dominant sprouts were divided by the number of years since the fire.
Results: The results indicated that Persian oak responds to fire through resprouting, and the extent of this response is influenced by the diameter of the burned stump and the burn severity. Specifically, as stump diameter increases, the number of post-fire sprouts decreases. In contrast, smaller-diameter stumps produce a greater number of sprouts. Moreover, the number of post-fire sprouts increased with burn severity, with the highest sprouting observed under moderate and high severity conditions. The greatest mean annual diameter increment (ranging from 9.1 to 10.2 mm/year) was found in larger stumps (diameter classes 11 and 13 cm) subjected to moderate and high burn intensity across all areas. The median annual height increments of post-fire sprouts, regardless of stump diameter or burn severity, were 34, 32, and 35 cm/year in 2AF, 3AF, and 5AF, respectively. The highest median annual height increments—47, 38, and 42 cm/year in the 2AF, 3AF, and 5AF sites, respectively—were associated with high burn severity. Spearman’s correlation test showed a weak but significant negative correlation between the number of post-fire sprouts and the diameter of the pre-fire stump. A weak but significant positive correlation was also found between the number of post-fire sprouts and the number of pre-fire sprouts on the same stump.
Conclusion: The results of this study showed that Q. brantii resprouts in response to fire, and that the number of post-fire sprouts is influenced by the diameter of the pre-fire stump and the severity of the burn. The highest number of sprouts and the greatest height increments were observed in areas affected by high burn severity.
کلیدواژه‌ها [English]
-
Burn severity
-
increment
-
stool
-
transect
)